Projekty badawcze Pracowni
Publikacja: Bartosz Korzeniewski, Transformacja pamięci. Przewartościowania w pamięci przeszłości a wybrane aspekty funkcjonowania dyskursu publicznego o przeszłości w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2010, s. 245.
Szoa określa cały dzisiejszy system kultury, wszystkie pytania i dylematy ponowoczesności. Tymczasem zbyt silnie ciążą często jeszcze XIX-wieczne schematy heroiczno-martyrologiczne, stereotypy śmierci „godnej" i „niegodnej", postawy „bohaterskiej" i „niebohaterskiej" itp. Wydaje się stąd, że zwłaszcza tradycyjna problematyka humanizmu oraz humanistycznego myślenia o kłamstwie wymaga przypomnienia niektórych faktów związanych z Szoa oraz ich nowej interpretacji. Tylko w ten sposób można wypełnić postulat Zygmunta Baumana sformułowany w Nowoczesności i Zagładzie, by wprowadzić wnioski wypływające z Szoa do głównego nurtu naszej nauki o współczesności, zwłaszcza w zakresie zakwestionowania poglądu, że Człowiek pisany wielką literą, a wraz z nim cała idea humanizmu wyszły z Auschwitz niezranione (Imre Kertesz o „Liście Schindlera”).
Celem projektu jest zatem określenie najważniejszych elementów dzisiejszego usytuowania podstawowych pojęć humanistycznych w świetle wydarzenia Szoa, a także diagnoza skutków kulturowych. społecznych i politycznych takiego ich usytuowania. Cel ten zostanie zrealizowany przede wszystkim przez analizę i funkcjonujących do dziś, a niewystarczających do interpretacji dylematów „holokaustowych” XIX-wiecznych humanistycznych schematów heroiczno-martyrologicznych, w tym zwłaszcza dotyczących stereotypów śmierci „godnej" i „niegodnej", postawy „bohaterskiej" i „niebohaterskiej" itp.
Uzupełnieniem będzie analiza mechanizmów wpływu światopoglądowych (a także kulturowych i ekonomicznych) systemów uniwersalnych na struktury społeczne, polityczne i prawne. Chodzi o wpływy, mocą których powstają i utrwalają się struktury zorganizowanej opresji.
Projekt zostanie wykonany w dwu etapach. W etapie pierwszym poszczególni wykonawcy podejmą zadania częściowe (opisane niżej pod I.) - wyniki prowadzonych badań będą na bieżąco dyskutowane w serii seminariów wewnętrznych projektu oraz na seminariach zewnętrznych (z udziałem zainteresowanych studentów). W etapie drugim odbędzie się generalna dyskusja wniosków - w ramach sympozjum z udziałem zaproszonych przedstawicieli innych zainteresowanych dyscyplin. Na jej podstawie zostanie dokonane scalenie uzyskanego materiału i przygotowanie do publikacji, która uwieńczy projekt.
Cele partykularne poszczególnych etapów projektu i wykonawców.
1. Analiza narracji "zbawiających" i "ocalających" w stosunku do Szoa i propozycje reinterpretacji podstawowych pojęć (takich jak „kłamstwo” i „człowieczeństwo”) - prof. Maria Janion
Celem tej części projektu będzie szczegółowa analiza „zbawiających” ii „ocalających” narracji
„holokaustowych”, osadzonych w konsolacyjnych mitach chrześcijańskich (lub pokrewnych) jako fałszujących sedno i konsekwencje Wydarzenia Szoa. Krytyce podlegać będzie „zbawczy” aspekt tych narracji – usiłujących uspójnić wydarzenia Zagłady, ułożyć je w takie sekwencje, by wyprowadzić z nich konkluzję ocalającą sens dziejów ii uniwersalną moralność ludzką. Interpretacji podlegać będą następujące aspekty owych narracji:
a) Kicz prezentacji rzeczywistości obozowej - na przykładzie m.in. Listy Schindlera - mającej na celu „uratowanie” godności ludzkiej za cenę prawdy o owej rzeczywistości depczącej ww każdym zakresie ową godność. Przeciwwagą dla owego kiczu jest „narracja śmierci”, pisana z perspektywy „nie-ocalenia” (Claude Lanzmann, Szoa).
b) Mieszanie narracji – na przykładzie publikacji Eli Wiesela Noc ze wstępem konsolacyjnym Francisa Mauriaca. Rzekome pogodzenie dwóch narracji ma odsłaniać prześwitujący w wydarzeniach sens moralny.
c) Zestawienie esesmana z muzułmaninem – na przykładzie opisów z jednej strony „nadludzkiego” wymiaru egzystencji esesmana (jako figury Prawa i Czystości; esesman ma etyczne prawo do śmierci Żyda, pozostając tym samym poza tą śmiercią), z drugiej zaś „podludzkiego” wymiaru egzystencji muzułmana (jako figury Upadku, reprezentanta najniższej kasty obozowej, człowieka wyzbytego jakichkolwiek zasad wewnętrznych, uosobienia zaraźliwej śmierci, swoistego „niedotykalnego”).
d) Pojęcie „kłamstwa”, które dla Żydów stanowiło jedyną szansę przeżycia.
2. Analiza dylematów moralnych dotykających ofiary, katów i świadków Szoa w perspektywie trwałości doświadczeń i pojęć religijnych (dr hab. Gernot Weirich)
Pytanie wyjściowe brzmi: Jak to możliwe, że w kontekście ekstremalnych sytuacji nazistowskiego obozu koncentracyjnego religijność pozostała żywa? Czy możliwe lub niemożliwe indywidualne przezwyciężenie traumy można tak scharakteryzować przez odwołania do psychodynamicznych teorii rozwoju, że zachowania obozowe budują się na doświadczeniach wczesnodziecinnych. Jakie stąd ewentualnie wypływają wnioski dla aktualnego rozumienia zachowań i postaw społecznych.
W ramach badań zostanie sprawdzony model, którego systematyczną strukturę wyznaczają następujące fenomeny empiryczne: transcendencja religijna jako faza usensownienia, autotranscendencja i „religijne doświadczenie własnej egzystencji”, przy cczym podmiotowe oparcie egzystencji (intra nos) koreluje się z doświadczeniem świata a „wiara związana objawieniem” z obietnicą zawartą w Słowie / Orędziu (extra nos).
Z dzieł G. Junga (Inspiracja i objawienie numinosum, „innej strony”), Victora E. Frankla (Mówienie wewnętrzne), Paula Tillicha (Pochwycenie przez głębię), Etty Hillesum (Dzienniki), Anzelma Gruena i Victora Klemperera (Dzienniki 1933-1945) wydobyte zostaną elementy objaśnienia kwestii „transcendencji psychicznej”.
W końcu postawione zostaną pytania o miejsce w tym kontekście zasady „z samej łaski” jako mistycznego doświadczenia wewnętrznego oraz o to, czy może dziś istnieć teologia lub filozofia, w której nie pojawia się Auschwitz.
3. Identyfikacja elementów "uniwersalizującego myślenia eschatologicznego", odpowiedzialnych za utrwalenie struktur i zasad opresji (światopoglądowej / moralnej a także prawnej lub / i fizycznej) wobec innych (mgr Beata Anna Polak, prof. Tomasz Polak)
Celem jest przebadanie istniejących / proponowanych światopoglądowych (ale także kulturowych i ekonomicznych) "systemów uniwersalnych" pod kątem ich zdolności lub niezdolności do działania nieopresywnego w stosunku do osób / grup społecznych, które z własnej decyzji nie pozwalają się definiować w kategoriach takich systemów, czyli zdolności do uniknięcia działania ujętego tu terminem: „roszczenie uniwersalne”. Realia działania takich systemów posługujących się owym roszczeniem uniwersalnym (Model Zamknięty), zostaną zestawione z propozycją Modelu Otwartego unikającego tego roszczenia - nastawionego nie na założony w nim wstępnie wynik (np. określone dobro, zbawienie itp.), ale na sam zapis (ryzykownego) działania autotranscendentnej i autoograniczonej wolności. Analiza taka uzupełni i wspomoże badania literaturoznawcze podejmowane w ramach projektu.
Autorzy tej części projektu mają zamiar przebadać w pierwszej linii te mechanizmy działania systemów uniwersalnych, które przekładają się na odpowiedzialność owych systemów za przechodzenie teoretycznie zakładanych przez nie tez inkluzywistycznych (np. oczekiwanie przez pewne odłamy chrześcijaństwa zbawienia dla wszystkich ludzi) w tezy eksluzywistyczne (pozwolenie na aktywną „pomoc” w osiąganiu oczekiwanego dla kogoś dobra - np. zbawienia czy nawrócenia się / konwersji na określoną denominację religijną). Chodzi zatem zarazem o historyczną i potencjalną odpowiedzialność takich mechanizmów za dramaty ludzkości: wojny, eksterminacje poszczególnych grup ludzi, inne opresje rasowe, religijne, ekonomiczne, dotyczące płci itd. Kwestiami do szczegółowego przebadania będą także bezpośrednie skutki praktyczne działania owych mechanizmów, w szczególności w dziedzinie powstawania struktur prawa: wynaturzone procedery zwyczajowe czy legislacyjne (aż po penalizacyjne) polegające na wzmacnianiu jednostkowego i grupowego ekscesu zakłamania podtrzymującego prawa systemu uniwersalnego do poszczególnych ludzkich egzystencji.
Na tym etapie przewidziana jest ekspertyza prawna mająca na celu określenie zarówno intencji legislacyjnej jak i konkretnego wykonania prawnej definicji wolności obywateli i społeczności od roszczeń "systemów uniwersalnych". Końcowym etapem będzie odniesienie wniosków uzyskanych w powyższym zakresie do kwestii kondycji refleksji humanistycznej objętych nimi społeczności.
4. Kształtowanie pamięci, kształtowanie tożsamości: Twórczość drugiego pokolenia pisarzy izraelskich (Shoshana Ronen)
Ta część projektu skupia się na problemie pamięci i tożsamości w literaturze drugiego pokolenia w Izraelu. To pojęcie odnosi się nie tylko do pisarzy będących potomkami ocalonych, ale również do tych, którzy nie mają takiego elementu w ich biografii. Tak więc mogą być traktowani jako „socjologiczni synowi i córki”. Szoa stanowi integralną część ich tożsamości indywidualnej i zbiorowej. Ogólnie mówiąc ci izraelscy pisarze nie zastanawiają się nad problemem przedstawienia Szoa. Dla nich Szoa nie stanowi tabu, którego pisarz powinien unikać w fikcyjnej narracji. Czytając te teksty nie sposób pomijać różnorodności rodzajów literackich, którymi ten temat jest opisywany – od quasi-dokumentu, poprzez surrealizm do groteski.
Przeanalizowane zostaną różne teksty drugiego pokolenia celem sprawdzenia na ile Szoa stanowi główny wymiar tożsamości pisarzy Izraela i jak kształtowana jest pamięć Szoa i jak jest modyfikowana przez nich w procesie formowania tożsamości. W refleksji zostaną użyte dwa pojęcia wypracowane przez Dominica La-Caprę; „odrzucenie” (acting-out) i „przepracowanie” (working-throught) z powodzeniem zastosowane w badaniach historycznych. „Odrzucenie” ma związek z powtarzaniem, a nawet z powtarzaniem kompulsywnym. W „przepracowaniu” dana osoba stara się zdobyć krytyczny dystans do problemu by być zdolną do odróżniania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Pojęcia te zostaną zastosowane do oceny tekstów literackich, by zobaczyć jak reprezentowana przez nie pamięć jest wynikiem destrukcyjnego procesu odrzucania i w konsekwencji jest bezużyteczna w przezwyciężaniu traumy. Bądź też jest owocem konstruktywnego procesu przepracowania użytecznego do przezwyciężenia krańcowo dręczących doświadczeń umożliwiającego nowe życie. La Capra proponuje połączenie empatii i krytycznego dystansu jako zasadniczych środków nie tylko w pokonaniu bolesnej przeszłości, ale również w kształtowaniu lepszej przyszłości.
Ponadto, ponieważ pamięć Szoa postrzegać można jako zmieniający się i nieustannie stwarzany na nowo proces, w analizach pojawią się odwołania, między innymi, do pism Berela Langa, szczególnie tych, w których mowa jest o przyszłości Szoa.
5. To, co Niemożliwe. Współczesne narracje o Szoa i problem kiczu (Katarzyna Czeczot)
Badając współczesne narracje o Szoa (zarówno literackie, jak i wizualne), stwierdzamy, że miało miejsce pewne przesunięcie. Zamiast opozycji wyrażalne / niewyrażalne, która była kluczowa dla świadectw ocaleńców, mamy dziś raczej do czynienia z przeciwstawieniem możliwe / niemozliwe. Najbardziej oczywiste przykłady znaleźć możemy wśród narracji filmowych z lat 90., takich jak obraz Roberta Begniniego Życie jest piękne czy Pociąg życia Radu Mihaileanu.
W tej części badań podjęta zostanie praca nad literaturą i sztukami wizualnymi, tworzonymi przez artystów polskich i żydowskich. Projekty artystyczne, które zostaną omówione (David Grossmann, See: Under Love; Yael Bartana, Mary Koszmary; Joanna Rajkowska, Dotleniacz; Anna Baumgart and Agnieszka Kurant, (...); Mirosław Bałka, Winterreise ) dotykają sfery tego, co niemożliwe; opowiadają o rzeczach, zdarzeniach, obrazach, które do sfery niemożliwego przedostały się wraz z Szoa. Anna Baumgart i Agnieszka Kurant snują wizję o byciu ponad murem warszawskiego getta; projekt Rajkowskiej przesuwa jego granice; w filmie Bartany na pustym stadionie polityczny przywódca wygłasza przemówienie, w którym prosi trzy miliony Żydów, aby powrócili do Polski, w książce Grossmanna Bruno Schulz zostaje ocalony.
Ponieważ wszystkie te narracje dążą do harmonii, która w przypadku opowieści o Szoa pozostaje całkowicie nieuzasadniona, wraz z ich analizą pojawia się problem kiczu, tak jak go definiuje Theodore Adorno. Nie sposób wszak stwierdzić, że wymienione projekty anulują tragiczny wymiar; wręcz przeciwnie: wydobywają go one w sposób dogłebny i przejmujący.
Dzieje się tak może dlatego, że narracje snute wokół tego, co niemożliwe, koncentrują się jednocześnie na problematyce związanej z nieprzekraczalną granicą i wiodą nas ku kategorii „ostatecznej tożsamości”, za pomocą której Emmanuel Lévinas opisuje wyjątkowość wojennego doświadczenia żydowskiego.
6. Wymiary godności, granice człowieczeństwa w rzeczywistości obozu koncentracyjnego (Olga Orzeł)
„Pojęcia są tylko wyrazami” – pisał Różewicz w wierszu niepokój – „Jednako waży cnota i występek”. Literatura Szoa na wiele sposobów dowodzi, że Zagłada doprowadziła do destabilizacji i przedefiniowania pojęć związanych z zagadnieniem człowieczeństwa i natury ludzkiej, oraz kategorii moralnych. Literackie obrazy człowieka ukształtowanego przez doświadczenie totalitaryzmu przeformułowują podziały na życie godne i pozbawione godności, śmierć cywilną i bohaterską, wolność i ubezwłasnowolnienie. Z dzieł takich autorów jak Tadeusz Borowski, Imre Kertesz, Primo Levi, Elie Wiesel wyłania się portret człowieka stworzonego i wychowanego przez obóz koncentracyjny. Prowokuje on skrajnie różne oceny. Niektórzy twórcy upatrują w nim upadek jednostki, inni odnajdują realizację idei oporu wobec totalitarnego zła i pełni człowieczeństwa poprzez doświadczenie „szczęścia obozów koncentracyjnych”.
Zadaniem planowanego przeze mnie studium będzie zrekonstruowanie granic człowieczeństwa, jakie wyznaczają w swoich utworach autorzy piszący o Zagładzie. W tym celu zrekonstruuję i opiszę kategorie, które posłużyły im do postawienia tych granic. Będzie to między innymi idea godności, wolności i koncepcja zarażenia złem.
Cele wspólne projektu (ostatni etap - scalenie i publikacja)
Na podstawie dokonanych analiz szczegółowych zostaną zidentyfikowane te zakwestionowania podstawowych pojęć humanistycznych, które oznaczają ich nowe i inne usytuowanie na mapie pojęciowej i w konsekwencji domagają się ich reinterpretacji. W ramach dyskusji zaplanowanych na drugi etap realizacji projektu (począwszy od sympozjum, w którym przewiduje się uczestnictwo zaproszonych fachowców) zostanie następnie podjęta próba takiej reinterpretacji. Na podstawie artykułów / rozdziałów przygotowanych przez współwykonawców projektu i przez osoby zaproszone zostanie przygotowana publikacji, której obszerną część będą stanowiły także wyniki wspomnianych wyżej dyskusji podsumowujących.
Zamierzeniem zasadniczym projektu jest zatem odsłonięcie w przewidywanej publikacji realnego stanu analizowanych pojęć po świadomym rozpoznaniu skutków Szoa.
Publikacja:
Beata Anna Polak, Tomasz Polak (redakcja), Porzucić etyczną arogancję. Ku redefinicji podstawowych pojęć humanistyki w świetle wydarzenia Szoa, Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM, Poznań 2011, ISBN 978-83-62243-64-8.
- Bachtinowskie rozumienie dialogu: dialog rozumiany jest jako nakładanie się, walka różnych języków, które mogą mieszać się i tworzyć nowe obszary znaczeń (w ujęciu Bachtina heteroglossia i hybrydyzacja). Celem dialogu nie jest więc porozumienie, ale rozumienie (znów w ujęciu Bachtina „refleksyjne rozumienie”). Koncepcje te zostaną podjęte w interpretacji i rozwinięciu dokonanych przez Leszka Koczanowicza.
- Blanchotowskie rozumienie dialogu: dialog rozumiany jako wspólne pole nienegocjowalności znaczeń w wypowiadanych kwestiach, opartej o koncepcję różnicy istniejącej między znaczeniem „roz-mowy (roz-dzielność stanowisk mowie) w przeciwieństwie do „z-mowy” (ustalania wspólnego znaczenia mowy). Szczególnym wyrazem owej nie-konsensualności są przerwy między wypowiadanymi kwestiami pełniącymi rolę umożliwienia drugiej osobie/grupy możliwość artykulacji, co jest metaforą otwartości na sam dialog, a nie na konsensus w dialogu. Celem jest taka konstrukcja dialogu, który maksymalnie umożliwia wydobycie pola możliwości realizacji znaczących potrzeb wszystkich dialogujących.
- Koncepcja „etyki chronienia słowem”, która syntetyzuje implikacje filozoficznej krytyki ontoteologii dokonanej między innymi przez F. Nietzschego, M. Heideggera i J. Derridę. Demaskując w ontoteologii elementy przemocy, zawłaszczania, wykluczania i redukcji, jednocześnie podkreślali filozofowie szanse dynamizacji znaczeń i terapii patologicznych form – w teorii i praktyce społecznej - dzięki zróżnicowanym zabiegom leksykalnym. Zaawansowana samowiedza retoryczna Nietzschego każe mu postulować i samemu uprawiać nieustanną refleksję nad językiem w kulturze. Nadmierny intelektualizm (zwycięstwo żywiołu apolińskiego) doprowadził, jego zdaniem, do zubożenia wyrafinowanych, dojrzałych form językowych. Zubożenie to powoduje plenienie się „żabich perspektyw”, mylenie faktów z interpretacjami – nawet w przyrodoznawstwie – oraz przemoralizowanie kultury ustatyczniające język w roli policjanta zdogmatyzowanych wartości. Bogactwo inwencyjne językowych odniesień do świata strzeże, zdaniem Nietzschego, autonomii indywidualnych doświadczeń i pluralizmu kultury. Klasyczne hierarchie wysoko waloryzowały twórczość artystyczną (m. in. komponowanie muzyki, rzeźbę, malarstwo, architekturę, uprawianie literatury etc.), niemal nie dostrzegając inwencji w kwestiach doboru miejsca zamieszkania, pożywienia, stroju i tych wszystkich detali, które konstytuują koloryt życia indywidualnego.
- „Rewolta”, którą Julia Kristieva przeciwstawia „rewolucji”, widząc w tej pierwszej jedyną możliwą współcześnie drogę wyzwolenia. Pytaniem teoretycznym jest, czy i jak takie jednostkowe rewolty mogą prowadzić do zmiany społecznej.
- Somaestetyka Richarda Shustermana z jego koncepcją emancypacyjnej funkcji ciała. Ponadto zostaną wzięte pod uwagę inspiracje z koncepcji sfery publicznej i demokracji Hanny Arendt oraz współczesnych performatywnych podejść do tego, co polityczne, demokracji i sztuki (Judith Butler, Athena Athanasiou, Elżbieta Matynia).
- Ustalenia z książki Tomasza Kitlińskiego i Pawła Leszkowicza "Miłość i demokracja" (Aureus, Kraków), dotyczące demokracji jako systemu dyskursów, które pozwalają dowartościować wszelkie głosy pojawiające się w społeczeństwie. Takie dowartościowanie wymaga nie tylko krytycznego namysłu, ale też pasji i emocji, które ujawniają się w dziełach sztuki. W stosunku do nich zostanie jednak poszerzone pole badawcze i pogłębiony aparat pojęciowy – z naciskiem na zwrot performatywny (performative turn) w (post)humanistyce, sztuce i polityczności, a także jego znaczenie dla "demokratyzowania demokracji".
- Osiągnięcia Krytycznej Analizy Dyskursu, a w szczególności badania manipulacyjnych struktur języka publicznego, struktur „osobowości zbiorowej” (w tym aspektów psychiatrycznych takich struktur) oraz badania procesów mityzacji i demityzacji.
- Prace Andrew Feenberga, który pokazuje w jaki sposób polityka łączy się z techniką oraz Bernarda Stieglera, który ukazuje, że rozwój techniczny pozbawiony wyobraźni pełniącej funkcję krytyczną skutkuje nędzą symboliczną. Ogólnym odniesieniem będą autorzy łączący kwestię estetyki, polityki i techniki w ich wzajemnych współzależnościach. Z tego splotu wyłania się nowa wyobraźnia technologiczna, która przekłada się na praktyki oporu zarówno w rzeczywistości zapośredniczenia technicznego, jak i od niego wolnej.
- Wzorce i typy wybieranych tożsamościowych strategii narracyjnych i sposoby zapewniania im skuteczności. Egzemplaryczne narracje ze współczesnej debaty politycznej i religijno-politycznej w Polsce zostaną w ramach tego zadania skonfrontowane z egzemplarycznymi narracjami historycznymi podobnego charakteru. Dotyczy to w szczególności technik „fantazmatyzacji” narracji budowanych jako całościowe objaśnienia wobec zagrożenia ze strony realnego albo wyimaginowanego wroga. Przebadane zostaną m.in. (analogiczne do narracji tworzonych w ramach konsolidowania systemów totalitarnych) techniki „paranoizacji” narracji antyeuropejskich i ksenofobicznych w polskim dyskursie publicznym, a także narracje wybranych tradycjonalistycznych środowisk kościelnych.
- Identyfikacje „mitów publicznych” funkcjonujących we współczesnej polskiej debacie publicznej wraz z analizą zjawisk mitogennych, mechanizmów społecznych, kulturowych, politycznych kreujących i/lub konserwujących mity społeczne; przeprowadzona zostanie także analiza mitu jako bariery w procesie komunikacji społecznej oraz zakresu możliwych demitologizacji w debacie publicznej i ich skutków.
- Społeczne, kulturowe i polityczne uwarunkowania w dziedzinie przygotowywania i dzielenia się pożywieniem. Jedzenie jest czym podstawowym biologiczne, ale jednocześnie jest silnie zdeterminowane kulturowo. W tradycyjnym podziale pracy kobietom przypadały codzienne czynności domowe, w tym gotowanie. Przygotowywanie i dzielenie się pożywieniem jest jednocześnie i integrujące, i alienujące. To, co może być przyjemnym zajęciem, w swojej monotonii powtarzanych czynności bywa przykrym obowiązkiem, który zwykle przynależy kobiecie. Artystki często korzystają z języka „kuchennego” i „biesiadnego”, aby artykułować swoje poglądy w różnych kwestiach społecznych czy politycznych. Zostanie przeprowadzona analiza dzieła sztuki pod kątem ujawnianych w nich oporu, które możliwe są w sferze prywatnej, która jak wiadomo jest również naznaczona politycznością. Chodzi o drogi tworzenia przestrzeni wolności wyboru i dowartościowania nisko ocenianych zajęć.
- „Projekty człowieczeństwa” oparte o takie wartości jak piękno, zdrowie i tężyzna fizyczna, przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na wytwarzane mechanizmy dążące do zaszczepienia zdolności autousuwania z pola widzenia tego, co słabe i chore. Refleksji w tym zakresie wymaga „nieoczywista” przemoc dyskursywno-wizualna współczesnej demokracji, wymierzona w obywateli „niezdatnych” ekonomicznie czy społecznie, której korzenie tkwią w XX-wiecznej propagandzie eugenicznej.
- Analiza pedagogicznych uwarunkowań i konsekwencji sporów i kontrowersji obecnych w debacie publicznej - w aspekcie możliwości długofalowego oddziaływania modeli pedagogicznych na stan demokratycznej kultury społecznej.
- Estetyka demokracji w perspektywie performatywności współczesnej sztuki współczesnej i kultury wizualnej. Zostaną przeanalizowane kampanie widzialności (visibility), sztuka kobiet, LGBTQ, migrantów, osób z niepełnosprawnościami (inclusive art); szczególny nacisk zostanie położony na na nowe media. Estetykę demokracji należy pilnie przemyśleć i przebadać w kulturze wizualnej i sztuce dziś, gdyż pełni ona kapitalną rolę społeczną.
- Zbadanie, w jaki sposób kontrowersje związane z obecnością islamu we współczesnej Europie powodują konieczność przemyślenia podstawowych kategorii, na których oparta jest konstrukcja europejskich wspólnot politycznych. Punktem wyjścia tej części badań będzie spostrzeżenie, że społeczeństwom europejskim brakuje kategorii pojęciowych do redefinicji własnych tożsamości i stworzenia zasad demokratycznej koegzystencji w sytuacji zmieniającego się etnicznego, kulturowego i religijnego składu własnych populacji. Badania będą miały na celu pokazanie, w jaki sposób współczesna „kwestia islamska” wymaga uruchomienia „pracy wyobraźni” i przemyślenia m.in. relacji między tożsamościami „kulturowymi” i „religijnymi”, między „rasą” i „religią”, między świeckością a emancypacją i upodmiotowieniem, między wolnością seksualną i wolnością wyznania, między wolnością słowa a będącymi jej kontekstem relacjami władzy, etc. Estetyczny wymiar problemu będzie pokazany na przykładzie sporów wokół artystycznego projektu autorstwa Joanny Rajkowskiej zatytułowanego „Minaret”.
Background of the project proposal are technological trends which are summed up under the term „Industry 4.0“. These developments can lead to a fundamental change of industrial work. The driving force of these developments is the use of intelligent systems – so called „Cyber-physical-systems (CPS)“ – that establish an innovative connection between production technologies on the one hand and information and communication technologies on the other hand. The use of these systems allows the autonomous controlling and optimization of production systems. On this basis a digitalisation and interconnection of products, value chains and business models can lead to a transformation of companies and a fundamental change of industrial work.
This „Fourth Industrial Revolution“ confronts the interest representatives of employees with new challenges:
The digitalisation and interconnection of production systems leads to a profound change of work contents, work processes and working environments. Intensification of work, a polarisation of skill requirements and new possibilities of controlling employees require new strategies of trade unions and interest representatives at company level.
The digitalisation of production processes erodes the boundaries of work and leisure time with chances and risks for the work-life-balance of employees.
The dissolution of companies‘ boundaries in globalized value chains confronts the interest representatives at trade union level and company level with new challenges.
Against this background the proposed project aims at the common development and dissemination of objectives, strategies and social and ethical decision criteria by trade unions from six European countries. On the basis of a systematic and moderated exchange between trade unionists, scientific experts and actors at company level objectives, strategies and decision criteria for the following fields of action will be developed:
Work organisation, workplace design and human resource management/ qualification
Work-life-balance of employees
Co-determination and worker participation in companies with eroding boundaries
Sustainable creation of value in globalised value chains
„Society 4.0“: eroding boundaries between production and consumption and unlimited interconnection
Additional to the objectives, strategies and decision criteria a handbook will be produced on the basis of the exchange in the frame of the project, that provides information and methods for the qualification of trade unionists regarding the topic „Industry 4.0“.
Course of the project
The common development of objectives, strategies and decision criteria takes place in a series of six workshops (each two to three days long) with the following topics:
Introduction to trends and challenges of “Industry 4.0”
Good work 4.0 – Change of working activities and qualification profiles
Work-Life-Balance 4.0 – Chances and risks for the relationship between work and life
Co-determination 4.0 – Chances and risks for co-determination and worker participation in in global value chains
Value creation 4.0 – Chances and risks regarding social and ethical standards of value creation in global value chains
Society 4.0 – Chances and risks for the societal development
Each workshop will be moderated and comprises inputs from scientific experts and actors from companies. The contents and results of the workshops will be documented comprehensively.
After each workshop the partners will reflect the workshop’s contents and results with their colleagues of their respective organisations. The results of this “feedback-loop” will be discussed in the frame of the next workshop.
Finally the common developed objectives, strategies and decision criteria will be documented as a policy paper. Moreover, the contents of the exchange will be documented in a handbook that is aimed at the qualification of trade unionists for the qualified consideration of the topic “Industry 4.0”. Furthermore, a respective blended-learning-platform will be established. The results of the project will be presented in the frame of a final conference.
Role of the partners
The partners participate in the workshops and in the final conference. They will contribute their knowledge, expertise, experiences and perspectives. After each workshop they will discuss the contents and results with the colleagues in their respective organisations.
Results of the project
Common policy paper that documents the objectives, strategies and decision criteria for the different kind of topics
Handbook for the qualification of trade unionists
Blended-learning-platform for the qualification of trade unionists
Duration of the project
24 months
Funding program
Improving expertise in the field of industrial relations
Project partners
bfw – Unternehmen für Bildung (DE) – Applicant
IG Metall (DE)
Weltethos Institut Tübingen/ Ethics First (DE)
Unite (UK)
FNV/ CNV (NL)
Co-industri (DK)
ÖGB (AT)
IFES (ES)
Adam Mickiewicz Universität in Posen (PL)
Udział Pracowni w projektach innych podmiotów
Moduł dydaktyczno-badawczy "Cultural Competencies Network" (EUniCult)
Prezentujemy moduł europejskiego kształcenia w dziedzinie kompetencji kulturowych przygotowany przez sieć uniwersytetów europejskich zorganizowaną przez Fundację Guardiniego z Berlina. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w fazie przygotowania tego modułu był reprezentowany przez Pracownię Pytań Granicznych i zamierza wdrażać ten moduł.Broszura w formacie pdf
Poniżej udostępniamy anglojęzyczną wersję ramową tego modułu w postaci prezentacji (Microsoft Power Point)
Prezentacja projektu
- internetowego 'Repozytorium tekstów publicznych' - tworzenie korpusu i prowadzenie analiz,
- cyklicznych spotkań warsztatowych - pogłębianie analiz i rozwijanie metodologii,
- Wydawnictwa Akademickiego Sedno - przygotowanie raportów, artykułów i książek.