Pracownia Pytań Granicznych UAM

Wykład z elementami konwersatorium, wtorek, godz. 17.00-18.30, Kolegium Heliodora Święcickiego, Grunwaldzka 6, sala 046

Wprowadzenie w historyczne i aktualne problemy zarządzania kryzysami Europy / europejskiej kultury politycznej i społecznej i – traktowanej jako potencjalnie wspólna. Spróbujemy także zidentyfikować powody, dla których idea europejskiej wspólnoty zdołała się dotąd obronić mimo kryzysów i klęsk.

• Podejmę następujące zagadnienia:
• Wprowadzenie w tematykę zajęć
• Idea Europy. Co dalej?
• Upadek Grecji? Upadek Rzymu? Upadek chrześcijaństwa?
• Dwa wielkie europejskie kryzysy sekularyzacyjne
• Europa Marcina Lutra i Karola V Habsburga i zalążki klęsk Europy nowożytnej.
• Za jaką cenę? Sukces gospodarczy Europy nowożytnej, koncept bankowości i polityczno-gospodarcze odspołecznienie własności i związanych z nią decyzji.
• Za jaką cenę? Cena sukcesu europejskiej nauki.
• Europa wizjonerów i Europa dyktatorów.
• Trzy wojny i koniec europejskich uniwersalizmów?
• Europejski początek czy może też europejski koniec filozofii?
• Europejskie „wędrówki ludów”.
• Co się stało z Europą w roku 1968?
• Europa „poważna” i Europa „lekkomyślna”. Czym są różnice w mentalnościach różnych części Europy?
• Europa Arabów? Europa Turków?
• Wybory złe. Wybory dobre. Ambiwalencja kluczowych decyzji „europejskich” i jej skutki.

Literatura:

A. Obowiązkowa:

• Davis Norman, Europa. Rozprawa historyka z historią, Kraków 1998 (wskazane fragmenty).

B. Dodatkowa:

• Eagleton Terry, Koniec teorii, Warszawa 2012.
• Foucault Michel, Filozofia, Historia. Polityka, Wrocław 2000.
• Giddens Anthony, Poza lewicą i prawicą, Poznań 2001.
• Idee a urządzanie świata społecznego. Księga jubileuszowa dla Jerzego Szackiego, Warszawa 1999, red. Ewa Nowicka i Mirosław Chałubiński, Warszawa 1999.
• Koczanowicz Leszek, Lęk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach, Kraków 2011.
• Koczanowicz Leszek, Między rozumieniem a porozumieniem. Eseje o demokracji niekonsensualnej, Warszawa 2015.
• Koczanowicz Leszek, Polityka dialogu, Warszawa 2015.
• Koczanowicz Leszek, Włodarczyk Rafał, Współczesna filozofia społeczna. Rozmowy i eseje o społeczeństwie obywatelskim i etyce demokracji, Sopot 2011.
• Krockow Christian Graf von, Niemcy. Ostatnie sto lat, Warszawa 1997.
• Krzemiński Ireneusz, Solidarność. Niespełniony projekt polskiej demokracji, Gdańsk 2013. (rozdz. Polska po Solidarności? Świadomość społeczna i postawy ludzi oraz Polskie sposoby ucieczki od wolności).
• Macherey Pierre, Siła norm. Od Canguilhema do Foucaulta, Warszawa 2011.
• Minner Brad, Zwięzła encyklopedia konserwatyzmu, Poznań 1999.
• Mouffe Chantal, Carl Schmidt. Wyzwanie polityczności, Warszawa 2011.
• Narodowy i ponadnarodowy charakter literatury, red. Maria Cieśla- Korytowska, Kraków 1996.

Konwersatorium, wtorek, godz. 13.30-15.00, Kolegium Heliodora Święcickiego, Grunwaldzka 6, sala 046

Idea zajęć wyrasta z przekonania, że konflikt palestyńsko-izraelski stanowi paradygmatyczny przykład konfliktu, w którym szczególnie wyraźnie ujawniają się sprzeczności nowoczesnego imaginarium politycznego. Celem zajęć będzie, po pierwsze, zrekonstruowanie genezy i historii tego konfliktu, po drugie, omówienie wpływu, jaki mają na niego zarówno dominujące sposoby rozumienia Zagłady Żydów w Drugiej Wojnie Światowej, jak i postrzeganie historii europejskiego kolonializmu. Jak pokażemy, istotność tej kwestii wiąże się z faktem, że o ile Zagłada i historia europejskich Żydów (w tym doświadczenie antysemityzmu) stanowi kluczowy punkt odniesienia dla izraelskiej strony konfliktu, o tyle kolonializm i doświadczenie kolonialnego rasizmu determinuje jego palestyńską stronę. Kolejnym celem zajęć będzie omówienie współczesnych podejść teoretycznych, które krytycznie problematyzują rozdzielenie obszarów badawczych skupiających się na Zagładzie i studiach żydowskich oraz, osobno, na historii europejskiego kolonializmu i studiach postkolonialnych. W tym kontekście szczególnie będą nas interesować koncepcja pamięci wielokierunkowej Michaela Rothberga oraz koncepcje rozwijane na gruncie myśli postsyjonistycznej. W trakcie zajęć zastanowimy się, w jaki sposób pozwalają one skonceptualizować powiązania i współzależność między doświadczeniami historycznymi, formami pamięci i orientacjami politycznymi, które stanowią źródło i/lub efekt konfliktu palestyńsko-izraelskiego. Następnie spróbujemy rozstrzygnąć, do jakiego stopnia mogą być one pomocne nie tylko w projektowaniu dróg wyjścia z tego konfliktu, ale także w budowaniu polityki, w której sprzeciw wobec antysemityzmu będzie integralnie związany z niezgodą na ksenofobię i rasizm wobec arabskich, muzułmańskich i nieeuropejskich „innych”. Najogólniejszym celem zajęć będzie refleksja nad etycznymi, poznawczymi i filozoficznymi implikacjami konfliktu palestyńsko-izraelskiego a następnie postawienie pytania o to, w jaki sposób wnioski z tej refleksji mogą być aplikowane do innych przypadków konfliktów politycznych i międzygrupowej wrogości, zarówno współczesnych, jaki historycznych.

Zalecana literatura

(w przypadku pozycji książkowych obowiązywać będą wybrane fragmenty wskazane na zajęciach):

• Achcar, G. (2011). Arabs and the Holocaust: The Arab-Israeli War of Narratives. SAQI.
• Anidjar, G. (2017). Żyd, Arab. Historia wroga. Praktyka Teoretyczna, 26(4).
• Bashir, B., Goldberg, A., Khoury, E., Rose, J., & Abu–remaileh, R. (2018). The Holocaust and the Nakba: A New Grammar of Trauma and History. Columbia University Press.
• Bauman, Z. (1992). Nowoczesność i Zagłada. Fundacja Kulturalna Masada.
• Bobako, M. (2017). Węzeł palestyński. „Nowy antysemityzm”, islamofobia i pytanie o nie-islamofobiczną Europę. Praktyka Teoretyczna, 26(4).
• Bobako, M. (2021). The Jew, the Arab, the Pole: March 1968 in Poland and the History of an Alliance Between the Second and Third Worlds. Museum of Modern Art in Warsaw. Łódź Film School.
• Butler, J. (2014). Na rozdrożu. Żydowskość i krytyka syjonizmu. Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Gur-Ze’ev, I., Pappé, I. (2003) Beyond the Destruction of the Other’s Collective Memory. Blueprints for a Palestinian/Israeli Dialogue, Theory, Culture & Society, Vol. 20(1).
• Kalmar, I. D., & Penslar, D. (Red.). (2004). Orientalism and the Jews. Brandeis University Press.
• Kalmar, I. D. (2009). Anti-Semitism and Islamophobia: The Formation of a Secret. Human Architecture: Journal of the Sociology of Self-Knowledge, VII(2).
• Pappè, I. (2005). Grzechy założycielskie Izraela. Lewą Nogą, 17.
• Poliakov, L. (2008). Historia antysemityzmu. Epoka wiary. Universitas.
• Rothberg, M. (2015). Pamięć wielokierunkowa. Pamiętanie Zagłady w epoce dekolonizacji, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich.
• Raz-Krakotzkin, A. (2011). Exile and Binationalism – From Gershom Scholem and Hannah Arendt to Edward Said and Mahmoud Darwish, Carl Heirich Becker Lecture der Fritz Thyssen Stiftung.
• Shohat, E. H. (2002). RefleRecommended reading:
• Faludi, S. (2006). Backlash: The undeclared war against American women. New York: Broadway Books.
• Scott, J. W. (1986). Gender: A Useful Category of Historical Analysis. The American Historical Review, 91(5), 1053–1075.
• Kelly, J. (1986). „The Social Relation of the Sexes. Methodological Implications of Women’s History”. in: Women, History, and Theory. University of Chicago Press.
• Oyěwùmí, O. (1997). The Invention of Women: Making an African Sense of Western Gender Discourses. University of Minnesota Press.
• Zahia Smail Salhi (2010) „The Algerian feminist movement between nationalism, patriarchy and Islamism” Women’s Studies International Forum, 33, 113–124.
• Korolczuk, E., Graff, A. (2018). Gender as “ebola from Brussels”: the anticolonial frame and the rise of illiberal populism. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 43(4), 797–Scott, J. W. (1986). Gender: A Useful Category of Historical Analysis. The American Historical Review, 91(5), 1053–1075.
• Kelly, J. (1986). „The Social Relation of the Sexes. Methodological Implications of Women’s History”. in: Women, History, and Theory. University of Chicago Press.21.
• Moghadam, V. M. (1995). Gender and revolutionary transformation: Iran 1979 and East Central Europe 1989. Gender & Society, 9(3), 328–358.
• Kimmel, M. (2017). Angry white men: American masculinity at the end of an era. London: Hachette (fragments).
• McDowell, L. (1991). Life without father and Ford: the new gender order of post-Fordism. Transactions of the Institute of British Geographers, 400–419.
• Fraser, N. (2009). Capitalism, Feminism, and the Cunning of History. New Left Review, 56, 97–117.
• Datta, N. 2018. “Restoring the Natural Order”: The religious extremists’ vision to mobilize European societies against human rights on sexuality and reproduction. the European Parliamentary Forum on Population & Development. https://www.epfweb.org/sites/epfweb.org/files/rtno_epf_book_lores.pdf
• Kuhar, R., and D. Paternotte,  (Eds.). 2017. Anti-gender campaigns in Europe: Mobilizing against equality. London, New York: Rowman & Littlefield International.
• Catherine Rottenberg (2014) The Rise of Neoliberal Feminism, Cultural Studies, 28:3, 418-437.

Ponadto:

• Novel: Atwood, M. 1986. The Handmaid’s Tale. Everyman’s Library Classics, London, New York: Penguin.
• Films: The Handmaid’s Tale (TV Series 2017), Mrs. America (HBO mini series 2020)ksje na temat utraty włosów i pamięci. Lewą Nogą, 14.
• Zertal, I. (2010). Naród i śmierć. Zagłada w dyskursie i polityce Izraela. Universitas.

Dodatkowe:

• Churi, I. (2021). Dzieci getta. Mam na imie Adam. Karakter.
• Oz, A. (2015). Opowieść o miłości i mroku. Dom Wydawniczy REBIS

Konwersatorium, wtorek, godz. 13.30-15.00, Kolegium Heliodora Święcickiego, Grunwaldzka 6, sala 046

The idea of the course stems from an observation that a concept of linear historical progress marked by increasing gender equality and piecemeal but inevitable dismantling of patriarchal hierarchies is far from being an adequate description of reality, both in Western and non-Western societies. While in many spheres of social life gender equality has been a significant achievement of emancipatory movements, we have been simultaneously witnessing diverse political, cultural and economic processes that have undermined it and contributed to establishing new forms of hierarchy and dependency. Among the most important factors responsible for these processes one should mention so called „return of religion” (especially in its politicized and neo-traditionalist variants), implementation of the neoliberal economic policies (involving the dismantling of the welfare-state and privatization of social reproduction), resurgence of nationalism (with its hierarchical gender models) as well as different forms of rejection – both practical and intellectual – of the Enlightenment values that have been a basis of progressive movements, including feminist ones. The goal of the course will be to analyze these multiple processes and to examine a number of cases illustrating the anti-egalitarian backlash that takes place in Western as well as non-Western societies. During the course we will refer both to theoretical and empirical studies from the fields of history, sociology, political science as well as philosophy and cultural studies.

Recommended reading:

• Faludi, S. (2006). Backlash: The undeclared war against American women. New York: Broadway Books.
• Scott, J. W. (1986). Gender: A Useful Category of Historical Analysis. The American Historical Review, 91(5), 1053–1075.
• Kelly, J. (1986). „The Social Relation of the Sexes. Methodological Implications of Women’s History”. in: Women, History, and Theory. University of Chicago Press.
• Oyěwùmí, O. (1997). The Invention of Women: Making an African Sense of Western Gender Discourses. University of Minnesota Press.
• Zahia Smail Salhi (2010) „The Algerian feminist movement between nationalism, patriarchy and Islamism” Women’s Studies International Forum, 33, 113–124.
• Korolczuk, E., Graff, A. (2018). Gender as “ebola from Brussels”: the anticolonial frame and the rise of illiberal populism. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 43(4), 797–Scott, J. W. (1986). Gender: A Useful Category of Historical Analysis. The American Historical Review, 91(5), 1053–1075.
• Kelly, J. (1986). „The Social Relation of the Sexes. Methodological Implications of Women’s History”. in: Women, History, and Theory. University of Chicago Press.21.
• Moghadam, V. M. (1995). Gender and revolutionary transformation: Iran 1979 and East Central Europe 1989. Gender & Society, 9(3), 328–358.
• Kimmel, M. (2017). Angry white men: American masculinity at the end of an era. London: Hachette (fragments).
• McDowell, L. (1991). Life without father and Ford: the new gender order of post-Fordism. Transactions of the Institute of British Geographers, 400–419.
• Fraser, N. (2009). Capitalism, Feminism, and the Cunning of History. New Left Review, 56, 97–117.
• Datta, N. 2018. “Restoring the Natural Order”: The religious extremists’ vision to mobilize European societies against human rights on sexuality and reproduction. the European Parliamentary Forum on Population & Development. https://www.epfweb.org/sites/epfweb.org/files/rtno_epf_book_lores.pdf
• Kuhar, R., and D. Paternotte,  (Eds.). 2017. Anti-gender campaigns in Europe: Mobilizing against equality. London, New York: Rowman & Littlefield International.
• Catherine Rottenberg (2014) The Rise of Neoliberal Feminism, Cultural Studies, 28:3, 418-437.

Additional:

• Novel: Atwood, M. 1986. The Handmaid’s Tale. Everyman’s Library Classics, London, New York: Penguin.
• Films: The Handmaid’s Tale (TV Series 2017), Mrs. America (HBO mini series 2020).

Wykład, poniedziałek, godz. 15.00-16.30, Kolegium Heliodora Święcickiego, Grunwaldzka 6, sala 046

Cele zajęć:

– przekazanie podstawowej wiedzy merytorycznej dotyczącej biografii wybranych postaci oraz zjawisk, istotnych dla historii społeczno-politycznej i kultury Europy Wschodniej;

– ukazanie trudnych często wyborów i dramatów jednostek wplątanych w określony kontekst historyczny;

– prezentacja dziejów regionu, wspólnych bądź specyficznych cech, zjawisk oraz konsekwencji dla mentalności jednostek i społeczeństw

– przypomnienie obecności w życiu społecznym i wkładu w dziedzictwo kulturowe wybitnych często postaci, ważnych dla historii politycznej i kultury państw i narodów Europy Wschodniej;

– poszanowanie szeroko rozumianej inności, oryginalności oraz inspirowanie ducha tolerancji.

Literatura:

• T. Nastulczyk i P. Oczko, Homoseksualność staropolska. Przyczynek do badań, Kraków 2012
• S. Karlinsky, Russian Gay Literature and Culture, [in:] Hidden History: Reclaiming the Gay and Lesbian Past, pod red. M. Duberman, M. Vicinius, G. Chauncey, New York 1989
• A. Poznansky, Tchaikovsky: The Quest for the Inner Man, New York 1991
• A. Kurimay , Queer Budapest 1873–1961, Chicago-London 2020
• A. Wolnicka, Królowie-homoseksualiści. Monarchowie pod ostrzem krytyki, Tytus, 24.10.2018, strona: https://tytus.edu.pl/2018/10/24/krolowie-homoseksualisci-monarchowie-pod-ostrzem-krytyki/
• S. Roseneil & M. Stoilova, Heteronormativity, Intimate, Citizenship and the Regulation of Same Sex Sexualities in Bulgaria [w:] Central and Eastern European perspectives, red. J. Mizielińska, New York 2011
• I. Lipša, Communication of Non-Normative Sexuality in Inter-War Latvia (1920s and 1930s), [in:] Vērdiņš K., Ozoliņš J. (ed), Queer Stories of Europe, Newcastle upon Tyne 2016
• D. Healey, Homosexual Desire in Revolutionary Russia, Chicago 2001
• D. Healey, Russian Homphobia at Stalin to Sochi, 2018
• M. Kuzmin, Skrzydła, tłum. R. Papieski, Warszawa 2020
• Sobolewski, Człowiek Miron Bialoszewski, Kraków 2012
• I. Kinzler, Maria Konopnicka. Rozwydrzona bezbożnica, Warszawa 2014
• R. Romaniuk, Inne życie. Biografia Jarosława Iwaszkiewicza, t.1-2, Warszawa 2012, 2017
• T. Kaliściak, Katastrofy odmieńców, Katowice 2011
• A. Synoradzka-Demarde, Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej, Warszawa 2016
• B. Warkocki, Pamiętnik afektów z okresu dojrzewania. Gombrowicz-quer-Sedgwick, Warszawa 2018
• A. Arno, Kot. Opowieść o Konstantym Jeleńskim, Warszawa 2020;
• Materiały przekazane przez prowadzącego.

Wykład z elementami konwersatorium, wtorek, godz. 10.00-11.30, Kolegium Heliodora Święcickiego, Grunwaldzka 6, sala 046

Cele zajęć: Zajęcia dotyczyć będą literackich i filmowych przykładów „przekraczania” (transgresji) uwarunkowań egzystencjalnych indywidualnych i zbiorowych oraz ich społeczna, polityczna i kulturowa recepcja.

Tłem teoretycznym będą:

• Koncepcje transgresji kulturowej Georgesa Bataille’a.
• Koncepcja sytuacji granicznych według Karla Jaspersa.
• Dyskursy depresji/melancholii według Julii Kristevej.
• Koncepcja radykalnego dialogu i literatury ekstremalnej Maurice’a Blanchota.
• Deleuziańska teoria kina.

W pierwszej części zajęć analizować będziemy literackie obrazy napięcia między uczestnictwem w zbiorowych narracjach (przemowa noblowska Olgi Tokarczuk) i transgresją odmowy tego uczestnictwa – na przykładach prozy Hermana Melville’a Imre Kertés,za Johna Maxwella Coetzeego i Franza Kafki. Interesować nas będzie granica między indywidualną odmową językową depresyjno-psychotyczną a odmową będącą reakcją na przemoc społeczną, polityczną czy kulturową.

W drugiej części zajęć obszarem naszych analiz będą transgresje filmowe- jako sposób uperwersyjnienia odbioru, oddany do dyspozycji widza- w filmach: Alfreda Hitchcocka, W drugiej części zajęć obszarem naszych analiz będą transgresje filmowe- jako sposób uperwersyjnienia odbioru, oddany do dyspozycji widza- w filmach: Alfreda Hitchcocka, Jonathana Demme’a, Davida Lyncha i Larsa von Triera. Interesować nas będzie „perwersyjne oko kamery” jako uruchomienie „podwójnego życia widza” czyli „zastępcza” transgresja, widowisko jako eksces przekroczenia granicy symbolicznego Prawa w kierunku obscenicznej rozkoszy.

W trzeciej części przeprowadzimy trzy studia przypadku: egzystencjalnego i społeczno-kulturowego Marii Komornickiej/Piotra Własta oraz bohaterów z filmów: Andrieja Tarkowskiego i Andersa Thomasa Jensena.

Zalecana literatura (fragmenty)

• Agamben G. (2009). Bartleby, czyli o przypadkowości. W: Melville H. Kopista Bartleby. Historia z Wall Street. Sic!. S. 61-104 .
• Bataille G. (2007). Erotyzm. słowo/obraz terytoria. (Cz. I: Zakaz i Transgresja, rozdz. I-V, s. 31-73).
• Deleuze G. (2009). Bartleby albo formuła. W: Melville H. Kopista Bartleby. Historia z Wall Streat. Sic!. S. 105-155.
• Jakubowski P. ,Jankowska M. (Red, 2013). Wielcy artyści ucieczek. Antologia tekstów o Życiu i czasach Michaela K Johna Maxwella Coetzeego w trzydziestą rocznicę publikacji powieści. Korporacja ha!art. (Rozdziały: Engélibert J.-P. Jak Michael K. stawał się niedostrzegalnym. „Literatura mniejsza”, s. 173-185; Czapliński P. (2013). Historia z dziurą w środku, s. 129-151).
• Jaspers K. (1978). Sytuacje graniczne. W: Roman Rudziński. Jaspers. Wiedza Powszechna 1978. S. 186-242.
• Janion M. (1996). Kobiety i duch inności. Sic!. (Rozdziały: Gdzie jest Lemańska?, s. 186- 240; Maria Komornicka in memoriam, s. 241-319).
• Kristeva J. (2007). Czarne słońce. Depresja i melancholia. Universitas (Rozdziały: Przeciw depresji. Psychoanaliza, s. 3-35; Życie i śmierć mowy, s. 37-73).
• Lyden J.C. (1991). Film as Religion: Myths, Morals, and Rituals (Rozdział: Thrillers and Horror Movies, a tu: Alfred Hitchcock (s. 230-232); Psycho 1960, s. 232-240; Silence of Lamb 1991, s. 240-245).
• Mościcki P. (Red. 2007). Maurice Blanchot. Literatura ekstremalna. Wydawnictwo Krytyka Polityczna (Rozdziały: Mościcki P. Od rozmowy do roz-mowy. Dialog u Blanchota, s. 101- 142; Bielik-Robson A. Faux Paux albo błąd życia. Blanchot między Heideggerem i Freudem. S. 143- 162).
• Żiżek S. (2007) Lacrimae rerum, Kieślowski, Hitchock, Tarkowski, Lynch. Krytyka Polityczna. (Rozdziały: Sposób na Hitchcocka, albo czy można zrobić dobry remake, s.119- 138; Hitchcock: gadające głowy, s. 139-176; Andriej Tarkowski albo rzecz z przestrzeni psychicznej, s. 177 -212, David Lynch albo sztuka śmiesznej wzniosłości, s. 213-242).